De vele oorzaken achter obesitas
Welke factoren spelen een rol bij jouw patiënt?
Obesitas kan veroorzaakt worden door allerlei oorzaken; van erfelijke factoren, een trage stofwisseling en hormonale disbalans tot omgevingsfactoren als verleidelijke supermarkt keuzes tot een zittend beroep. Ook leefstijl aspecten zoals chronische stress, slaaptekort of onregelmatig eten kunnen een rol spelen. Net als psychische factoren, zoals een depressie of trauma.
Als huisarts of praktijkondersteuner zie je vaak dat leefstijl een rol speelt, maar ook dat genetische aanleg, psychologische factoren en omgevingsinvloeden hun aandeel hebben in obesitas. Door inzicht te krijgen in deze oorzaken kun je beter inspelen op vroegsignalering en preventie van obesitas.
Herken de honger
Voor een effectievere behandeling
Om te bepalen welk eetgedrag ten grondslag ligt aan het ontstaan van overgewicht en obesitas, worden 4 fenotypes onderscheiden:
- hoofdhonger
- langzame verbranders
- buikhonger
- emotionele honger
Als je weet welke type honger bij jouw patiënt ten grondslag ligt aan het overgewicht, kun je effectiever behandelen. Het fenotyperen van patïenten blijkt in de praktijk een handig handvat te zijn en te werken.
Je patiënt kan in meerdere categorieën tegelijk vallen.
Multifactoriële benadering
Omdat obesitas meestal meerdere oorzaken heeft, vraagt het ook om een brede aanpak. Als zorgprofessional is het belangrijk om met de patiënt te onderzoeken welke factoren een rol spelen in zijn of haar situatie. Dit maakt vroegsignalering effectiever en opent de weg naar een passende behandeling.
Ga met je patiënt naar checkoorzakenovergewicht.nl en vul samen de vragenlijst in.
Mogelijke oorzaken van obesitas
7 factoren die bijdragen aan obesitas of obesitas in stand houden:
Leefstijl (vaak voorkomend)
Een ongezonde leefstijl speelt een grote rol bij het ontstaan en in stand houden van obesitas. Ook obstructief slaapapneusyndroom, nachtdiensten en de timing van maaltijden kunnen het risico verhogen. Verder dragen fors alcoholgebruik, stoppen met roken en culturele of sociaal-economische omstandigheden bij aan gewichtstoename. Het begrijpen van deze factoren helpt om patiënten gerichter te begeleiden in leefstijlverandering en preventie.
Naast eerder genoemde factoren, zijn onderstaande factoren vaak van invloed op gewichtstoename:
- Slaap
- Stress
- Voedingspatroon
- Beweging
Psychisch (vaak voorkomend)
Psychische factoren spelen vaak een grote rol bij het ontstaan en in stand houden van obesitas. Denk aan depressie, chronische stress of een doorgemaakt psychotrauma. Ook een voorgeschiedenis van kindermishandeling of seksueel misbruik kan bijdragen aan het ontwikkelen van een ongezonde relatie met eten. Daarnaast komen eetstoornissen, zoals binge eating disorder en boulimia nervosa, regelmatig voor bij mensen met obesitas.
Het is daarom belangrijk om alert te zijn op mentale gezondheid en dit bespreekbaar te maken in de spreekkamer, waaronder:
- Eetstoornissen (bijvoorbeeld binge eating, boulimia nervosa)
- Depressie
Genetisch (zeldzaam)
Soms ligt de oorzaak van obesitas in de genen. Bij monogenetische obesitas gaat het om een fout in één gen dat de eetlust en energiehuishouding regelt. Dit herken je vaak aan het ontstaan van obesitas op jonge leeftijd, een extreme eetlust en een duidelijk verschil in gewicht ten opzichte van familieleden.
Bij syndromale obesitas maakt het overgewicht deel uit van een erfelijk syndroom. Naast obesitas zie je hierbij vaak ook andere kenmerken, zoals dysmorfe uiterlijke kenmerken, aangeboren afwijkingen, ontwikkelingsachterstand of gedragsproblemen zoals autisme.
Kort samengevat:
- Monogenetisch
- Polygenetisch
- Syndromen
Hypothalaam
Soms ontstaat obesitas door schade of afwijkingen in de hypothalamus, het hersengebied dat de energiehuishouding en eetlust regelt. Dit komt zelden voor, maar kan ingrijpende gevolgen hebben. Oorzaken zijn onder andere schade na bestraling, een operatie of hoofdtrauma, maar ook een hypothalamische tumor, craniopharyngeoom of een aangeboren malformatie.
Bij deze vorm van obesitas is sprake van een ernstige verstoring in de regulatie van honger en verzadiging, waardoor patiënten vaak snel en sterk in gewicht toenemen.
Dit kan voortkomen uit:
- Radiotherapie
- Tumor
- Chirurgie
- Hoofdtrauma
Hormonaal (vaak voorkomend)
Een verstoorde hormoonhuishouding kan bijdragen aan gewichtstoename en het moeilijker maken om af te vallen. Veelvoorkomende oorzaken zijn hypothyreoïdie, polycysteus ovariumsyndroom (PCOS), hypogonadisme, het behouden van zwangerschapskilo’s en veranderingen rond de menopauze.
Zeldzaam
Daarnaast zijn er meer zeldzame hormonale aandoeningen die obesitas in de hand werken. Het herkennen van deze onderliggende oorzaken is van belang, omdat gerichte behandeling van de hormonale stoornis kan helpen om het gewicht beter onder controle te krijgen.
- Hypopituïtarisme
- Menopauze
- Zwangerschap
- PCOS
- (cyclisch) Cushing
- Groeihormoontekort
Medicatie (vaak voorkomend)
Gewichtstoename kan ook het gevolg zijn van medicijngebruik. Sommige middelen beïnvloeden de stofwisseling, eetlust of het energieverbruik. Zo kunnen bloeddrukmiddelen zoals bètablokkers en alfablokkers zorgen voor extra kilo’s. Ook pijnmedicatie, bepaalde diabetes medicatie, antidepressiva, antipsychotica en anti-epileptica hebben dit effect. Daarnaast zijn corticosteroïden bekend om het veroorzaken van gewichtstoename.
Wanneer een patiënt onverwachts aankomt, is het belangrijk om altijd het medicatiegebruik na te gaan. In overleg met de voorschrijvend specialist kan soms een alternatief middel of een andere dosering worden overwogen.
Medicijnen die van invloed kunnen zijn op gewichtstoename zijn o.a.:
- Corticosteroïden
- Antihypertensiva
- Antidepressiva
- Antipsychotica
- (Zenuw)pijnstillers
- Diabetes medicatie
- Anti-epileptica
Sociaal economisch (regelmatig)
De sociale en economische omstandigheden van een patiënt hebben vaak een grote invloed op leefstijl en gezondheid. Schulden, armoede of eenzaamheid kunnen leiden tot stress en minder ruimte voor gezonde keuzes. Ook laaggeletterdheid kan een rol spelen, doordat informatie over gezonde voeding en beweging minder goed bereikbaar of toepasbaar is.
Deze factoren maken het risico op obesitas groter en vragen in de praktijk om extra aandacht en ondersteuning, vaak ook buiten het medische domein.
- Schulden
- Eenzaamheid
- Armoede
- Laaggeletterdheid
Behandelopties
Als huisarts of praktijkondersteuner ben je onmisbaar bij het signaleren én behandelen van obesitas. Ontdek hier welke behandelopties beschikbaar zijn en hoe je deze praktisch kunt inzetten in jouw spreekkamer.
Wat zijn de risico’s?
Obesitas brengt op de lange termijn serieuze gezondheidsrisico’s met zich mee. Hoe langer iemand met overgewicht rondloopt, hoe groter de kans op chronische aandoeningen die de kwaliteit van leven beïnvloeden.
Blijf op de hoogte
Wij organiseren regelmatig geaccrediteerde nascholingen voor huisartsen, (praktijk)verpleegkundigen, verpleegkundig Specialisten en praktijkondersteuners. Schrijf je in voor de nascholing bij jou in de regio!